استان گلستان در یک نگاه

استان گلستان يكي از استان‌هاي نو بنياد اما با پيشينه‌ي تاريخي ايران است كه طبيعت چشم‌نواز آن، مردماني با زبان و فرهنگ گوناگون را در خود جاي داده است. اين استان تا سال 1376 بخشي از استان مازندران بود، اما در آن سال به صورت استاني مستقل درآمد و شهرستان گرگان به عنوان مركز آن برگزيده شد.
اين سرزمين تا قرن هفتم موسوم به ايالات گرگان بوده و از قرن هفتم تا چهاردهم ايالت استرآباد ناميده شد. سابقه تمدن در آن با توجه به كاوش‌هاي باستان شناسي به حدود هفت هزار سال قبل بر مي‌گردد و در حقيقت يكي از قديمي‌ترين ايالت‌هاي و مركز عمده تمدن نشين از آريائي‌ها در شمال ايران بوده است.
استان گلستان بزرگترين و آبادترين سرزمين در شمال ايران در سده‌هاي اوليه اسلامي و قبل از آن بوده است. اين سرزمين تا قرن هفتم موسوم به ايالات گرگان بوده و از قرن هفتم تا چهاردهم ايالت استرآباد ناميده شد. سابقه تمدن در آن با توجه به كاوش‌هاي باستان شناسي به حدود هفت هزار سال قبل بر مي‌گردد و در حقيقت يكي از قديمي‌ترين ايالت‌هاي و مركز عمده تمدن نشين از آريائي‌ها در شمال ايران بوده است. در گذشته وسعت آن به تنهايي بيش از وسعت ايالت طبرستان ، مازندارن كنوني و گيلان بوده و با سر زمين‌هاي وسيعي چون سغد و خوارزم برابري مي‌كرد. اين استان از زمان هخامنشيان به بعد به صورت يك ايالت ايران بوده است. زمان سامانيان به همراه چندين ايالت ديگر در مجموعه سرزمين‌هاي خراسان ايران قرار داشت. با ورود اسلام و در سده‌هاي اوليه آن به‌خصوص دوران طلايي اسلام و بعد از آن گرگان نقش مهمي در شكوفايي فرهنگ تمدن اسلامي و ايراني داشته است. به طوري كه دانشمندان و شاعران بزرگي چون عبدالقاهر جرجاني مؤلف اسرار البلاغه و دلايل العجاز و سيد اسماعيل جرجاني مؤلف ذخيره خوارزمشاهي اولين و بزرگترين دايره المعارف پزشكي به زبان فارسي، فخر‌الدين اسعد گرگاني سراينده ويس و رامين و ميرداماد مؤلف قبستات و صراط المستقيم و مير فندرسكي و … از اين ديار بوده‌اند. مساحت استان گلستان بالغ بر 7/20437 كيلومتر مربع (1/3درصد از كل مساحت كشور) است. بخش بيشتر استان گلستان آب و هواي معتدل خزري (مديترانه اي) دارد ولي جلگه گرگان به لحاظ مجاورت با صحراي تركمنستان، دوري از دريا و كاهش ارتفاعات، آب و هواي نيمه بياباني و گرم دارد. جنگلهاي مرطوب دامنه هاي شمالي البرز در مشرق به جنگلهاي مينودشت و گلستان ميرسد. قله چالويي شاه کوه از مهمترين قله هاي استان گلستان است كه ارتفاع آن 3750 متر ميباشد. مراتع عمده قشلاقي استان در جلگه گرگان است كه بين رودخانه گرگان و مركز تركمنستان قرار دارند. در اقتصاد استان كشاورزي به ويژه دامداري نقش اساسي دارد. صنايع عمده وابسته به كشاورزي و جنگل و صنايع دستي است.
استان سرسبز گلستان در شمال ايران با وجود مواهب طبيعي بسيار و آثار تاريخي فراوان يكي از مناطق مستعد كشور در جذب گردشگر است.

تركيب قومي، زباني و مذهبي:

تركيب قومي، زباني مردم گلستان در استان گلستان اقوام مختلف نظير فارس، ترك، تركمن، سيستاني، بلوچ، قزاق، زندگي ميكنند.
با وجود تنوع قوميتي، زباني و مذهبي در استان، مردم اين خطه با صلح و صفا به زندگي خود ادامه ميدهند و نقطه اشتراك آنها دين اسلام و فرهنگ ايراني بوده و حلقه اتصال بين آنها زبان فارسي و منافع جمعي و مشتركشان در بهروزي از اين سرزمين حاصلخيز ميباشد.
زبانهاي رايج در اين استان عبارتند از ترکمني، فارسي، مازندراني و بلوچي. اکثريت جمعيت اين استان را ترکمن ها تشکيل ميدهند. فارسي زبانها در مرکز استان سکونت دارند. مازندرانيها در روستاهاي نيمه غربي استان و ترکمن زبانان در بخش شرقي، مرکزي و شمالي استان و همچنين در گرگان (مرکز استان) استان سکونت دارند.

سوغاتيهاي استان گلستان:

مهمترين سوغاتيهاي استان گلستان شامل، صنايع دستي بخصوص قالي، قاليچه، پشتيهاي تركمني، سوزن دوزيهاي تركمني، جاجيمهاي كوهستاني گرگان، صنايع دستي روستايي، ماهي و البته خاويار، پنبه، حلوا اماج ، نان شيريني (زنجفيلي، قطاب) ميباشد.

پيشينه تاريخي مردم گلستان:

استان گلستان از 10 هزار سال پيش آرامشگاه مردمان گوناگوني بوده است. پژوهش‌هاي تازه نشان داده است كه منطقه‌ي گرگان از 6 هزار سال پيش تمدن پيش از آريايي‌ها را در خود جاي داده بوده است. كهن‌ترين آثار دوره‌ي نوسنگي ايران از غار كمربند و غار هيتو در نزديكي بهشهر پيدا شده است. اين آثار از آشنايي مردمان آن زمان به سفالگري، هنر بافتن، اهلي كردن جانوراني مانند بز كوهي و ساخت ابزارهاي سنگي صيقلي حكايت دارد. كاوش‌هاي تورنگ ‌تپه، در نزديكي گرگان، نيز نشان داده است كه اين منطقه داراي روستاهاي پر جمعيت، سفالگري انبوه و شبكه‌ي آبياري كشاورزي بوده است و ديرينگي آن دست كم به اندازه‌ي شهر سوخته در سيستان است.
نام اين سرزمين در سنگ‌نوشته‌هاي هخامنشي، از جمله سنگ‌نوشته‌ي داريوش در بيستون، به صورت ورگانه و در نوشته‌هاي پهلوي به صورت گوركان آمده است. تاريخ‌نگاران يوناني از آن با نام هيركاني ياد كرده‌اند. پدر داريوش هخامنشي زماني فرمان‌رواي اين منطقه بوده است. اسب‌سواران گرگاني همواره مورد توجه هخامنشي‌ها بودند و داريوش برخي از گرگاني‌هاي دلاور را در سپاه جاويدان وارد كرد. مي‌گويند شهر باستاني استرآباد را خشايارشاه به يادبود زن يهودي خود، كه او را استر(ستاره) نام نهاده بود، ساخت.
پس از برآمدن اسلام، اين منطقه به سال 35 قمري خراجگزار عرب‌هاي مسلمان شد. در روزگار سليمان بن عبدالملك ، يزيد بن مهلب ولايت گرگان را به سال 98 قمري فتح كرد و شهر جرجان را كنار رود گرگان بنا كرد كه از آن پس كرسي ولايت جرجان شد. اين شهر در سده‌ي 3 و 4 هجري بسيار آباد شد و در روزگار فرمان‌روايي‌هاي مستقل ايرانيان به زير فرمان ساسانيان درآمد. سپس گاهي در دست آل بويه و گاهي سامانيان بود تا اين كه آل‌زيار بر آن‌جا دست يافتند و به آبادي آن كوشيدند (توجه داشته باشيد شهر جرجان در يورش مغول‌ها ويران شد و شهر كنوني گرگان، كه زماني استرآباد ناميده مي‌شد، با شهر جرجان ارتباطي ندارد و شهري نوبنياد به شمار مي‌آيد.)
خاندان آل‌زيار شناخته شده‌ترين فرمان‌روايان اين منطقه هستند كه از آغاز سده‌ي چهارم(316 قمري) تا ميانه‌ي سده‌ي پنجم(435 يا 441 قمري) در منطقه‌ي گرگان، طبرستان و گيلان فرمان‌روايي كردند و گاهي تا ري، اصفهان، همدان و دينور را نيز در فرمان خود داشتند. مرداويج ، بنيان‌گذار اين دودمان، ريشه‌ي خود را به شاهان گذشته‌ي ايران مي‌رساند و در سر داشت بغداد را به چنگ آورد و پادشاهي ايرانيان را بار ديگر بنيان گذارد. با اين همه، نه تنها او بلكه فرمان‌روايان پس از او نيز نتوانستند به چنين آرزوهاي بزرگي دست پيدا كنند و سلجوقيان به فرمان‌روايي آن‌ها پايان دادند.
قابوس‌بن وشمگير ، شناخته شده‌ترين فرمان روايان آل‌زيار است كه آوازه‌ي دانش ‌دوستي‌اش باعث شده بود بزرگاني چون ابوريحان بيروني و ابن‌سينا به سوي گرگان بروند. بيروني برخي از پژوهش‌هاي خود را در پيرامون شهر گرگان انجام داد و نخستين كتاب مهم خود، به نام آثار الباقيه عن قرون الخاليه ، را به نام قابوس نوشت. از خود قابوس كتابي با نام قابوس‌نامه برجاي مانده است كه از آثار ادبي و اخلاقي مهم ايران به شمار مي‌آيد. بناي برج قابوس ، در شهر گنبدكاووس) نيز به فرمان او ساخته شده است كه بزرگ‌ترين بناي آجري جهان به شمار مي‌آيد.

                                                 نام‌آوران گلستان:

1. ابوسهل عيسي بن يحيي مسيحى. به سال 388 قمري در گرگان به دنيا آمد. او از پزشكان نام‌دار سده‌ي چهارم و پنجم هجري به شمار مي‌آيد. دو اثر شناخته شده به نام‌هاي المائه في‌طب (در پزشكي) و في‌علوم طبيعي(در علوم طبيعي) دارد. مي‌گويند كتاب پزشكي او سرمشق ابن‌سينا در نگارش قانون بوده است.
2. ابوالقاسم حمزه بن ابراهيم السهمي. به سال 345 قمري در گرگان به دنيا آمد و در سال 427 در نيشابور در گذشت. تاريخ جرجان يا معرفه علماء اهل جرجان شناخته شده‌ترين اثر اوست كه زندگي‌نامه‌ي 1194 تن از راويان حديث از مردم جرجان و پيرامون آن را در خود دارد.
3. فخرالدين اسعد گرگانى. از شاعران داستان‌سراي سده‌ي پنجم هجري كه داستان كهن ويس و رامين را به نظم درآورد. پيشينه‌ي اين داستان به زمان اشكانان مي‌رسد كه بر سر زبان‌ها افتاده بود. فخرالدين آن را به نظم درآورد و كار او را نخستين منظومه‌ي عشقي مي‌دانند.
4. سيد اسماعيل جرجانى. از پزشكان نامدار ايران در سده‌ي پنجم هجري و نويسنده‌ي كتاب ذخيره‌ي خوارزمشاهي است. كتاب او را نخستين كتاب پزشكي مي‌دانند كه به زبان فارسي نوشته شده است. اغراض الطب، التذكره الاشرفيه في الصناعه الطبيه و يادگار از ديگر آثار اوست. به سال 531 قمري درگذشت.
5. عبدالقاهر جرجانى. اديب و زبان‌شناس و از پايه‌گذاران دانش معاني و بيان. اسرار البلاغه، اعجاز القرآن، دلائل الاعجاز و العوامل المائه(عامل‌هاي صدگانه) از آثار اوست.
6. شريف جرجاني. سيد علي بن محمد(816-740 قمري) از متكلمان و فيلسوفان حنفي مذهب كه شاه شجاه آل‌مظفر(حافظ براي او شعر سروده است) او را براي آموزش‌ به شيراز فراخواند. امير تيمور او را به سمرقند فرستاد، اما پس از مرگ امير به شيراز بازگشت و در همان‌جا درگذشت. تعريفات جرجاني، ترجمان القرآن، امثله، صرف مير، صغري و كبري از آثار اوست.
7. شمس‌الدين محمد جرجاني. اديب، نحوي و متكلم شناخته شده‌ي ايران و پسر سيد شريف جرجاني كه دو كتاب صغري و كبري را از فارسي به عربي ترجمه كرد. شرح ارشاد تفتازاني در نحو از ديگر آثار اوست. به سال 838 در شيراز درگذشت.
8. سيد محمد باقر داماد(ميرداماد). فيلسوف و عارف دوره‌ي صفويه كه معلم ثالث(سوم) نام گرفت. ملاصدرا از شاگردان اوست. بيش از 50 كتاب دارد. شرق الانوار، صراط المستقيم، افق المبين، تقويم ايمان، حبل المتين و سدره‌ المنتهي از آثار اوست.
9. ميرفندرسكى. فيلسوفان و عارفان دوره‌ي صفويه كه با ميرداماد، شيخ بهايي و ملاصدرا هم‌دوره است. در روستاي فندرسك به سال 970 قمري به دنيا آمد. او در حكمت طبيعي و رياضي نيز دست داشته است. رساله الصناعيه و مقاله في حركت از آثار اوست.
10. مخدومقلي فراغى. شاعر بزرگ تركمن كه شعرهاي او به چند زبان ترجمه شده است. آرامگاه او در روستاي آق‌توقاي كلاله ساخته شده است.

صنايع دستی:

در استان گلستان نيز همانند ساير استانهای کشورمان ، توليد صنايع دستی خاص منطقه رايج است که مهمترين آنها قالی، گليم، پلاس و جاجيم، ساخت زيورآلات ، سوزندوزی ، ابريشم دوزی و نمد مالی است.

جاهاذبه های گردشگری گلستان:

استان گلستان به دليل آب و هوا ، پوشش گياهي و پارك‌هاي طبيعي زيبايي ، مانند پارك ملي گلستان ، از مركزهاي مهم گردشگري ايران به شمار مي‌آيد. در مناطق كوهستانی شهرستان گرگان مراتع و چمن‌زارهای فراوان توام با جنگل های انبوه وجود دارد كه از قابليت‌هاي گردشگري بسيار بالايي برخوردار هستند. عمارت كاخ اختصاصي، كاخ شاسمن، كاخ آغا‌ محمدخان، تورنگ تپه ، پل‌آق‌قلا ، بازار قديمي‌گرگان، مسجد جامع گرگان، مسجد گلشن، مسجد امام حسن عسگري (ع)، امام زاده روشن، امام‌زاده نور (اسحاق)، امام زاده هنديجان، موزه گرگان، سد اسكندري (ديوار دفاعي)، آب انبار گرگان، مدرسه عماديه، خانه خراساني و خانه امير لطفي همراه با جاذبه هاي طبيعي پرشمار اين استان؛ از مكان‌هاي ديدني و تاريخي شهرستان گرگان به شمار مي‌آيند.